- نوشته شده توسط: تالین ساهاکیان
<h1عقیمسازی سگها
جمعیت و زاد و ولد سگها
سگها هم قربانیان زیاده‌خواهی انسان‌ها هستند، انسان‌هایی که آنها را اهلی کرده‌اند و حتی صدها نژاد مختلف از آنها را به وجود آورده‌اند که در طبیعت هرگز به وجود نمی‌آمدند و حالا بیشتر این حیوانات را نمی‌خواهند. بیشتر این سگها قابلیت زندگی در طبیعت را ندارند و بسیار به انسان‌ها وابسته هستند. برآورد می‌شود که بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون سگ در دنیا وجود دارد. بر اساس برآورد سازمان سلامتی جهانی ۲۰۰ میلیون سگ بیخانمان در دنیا وجود دارد. بر اساس اطلاعات از مراکز دیگر، این رقم خیلی بالاتر است و حدود سه چهارم سگها در دنیا بیخانمان هستند. نرخ بالای زاد و ولد در سگها هم وضعیت را صدچندان بدتر می‌کند. سگ‌های ماده از حدود ۸ ماهگی می‌توانند باردار شوند، آنها معمولاً دو بار در سال زایمان می‌کنند و بسته به نژاد، ممکن است در هر زایمان تا حدود ۱۵ فرزند به دنیا آورند. این عکس نشان می‌دهد که از یک سگ نر و یک سگ ماده در ۶ سال ۶۷ هزار سگ به وجود می‌آید.
وضعیت سگها حتی از گربه‌ها بدتر است. بر اساس سازمان سلامتی جهانی هر سال در دنیا حدود ۵۵ هزار نفر در نتیجۀ ابتلا به بیماری هاری بر اثر گازگرفتگی توسط سگها می‌میرند (برای اطلاعات بیشتر در مورد بیماری هاری و راه مبارزه با آن به این صفحه مراجعه کنید). این سبب می‌شود که در کشورهایی مانند هند و اندونزی مردم رفتار بسیار خشن و ناشایستی با سگها داشته باشند. در برخی کشورهای دیگر سگها به دلایل سنّتی و فرهنگی نامحبوب و ناخواسته هستند و مورد آزار و اذیت و کشتار قرار می‌گیرند. حتی در برخی از کشورهایی که قوانینی برای رعایت حقوق این حیوانات دارند، به علت کمبود جا و زیاد بودن حیوانات بی سرپرست اقدام به کشتن تعدادی از حیوانات با مرگ آسان می‌کنند. در بسیاری از کشورهای دیگر مانند کشور ما وضعیت به مراتب بدتر است. از سالهای خیلی دور، در کشور ما کشتن سگها با استفاده از سم بسیار رایج بوده و هنوز هم هست. باغداران و مزرعه داران هنوز هم برای کشتن سگ‌های آوارۀ پیرامون زمین خود از سم استفاده می‌کنند. حیواناتی که با این روش کشته می‌شوند، مرگی بیش از اندازه دردناک و آهسته را تجربه می‌کنند. از طرف دیگر، زنده به گور کردن توله های سگها در روستاها و مزارع هم بسیار رایج است. زندگی سگ‌های بیخانمان یک تراژدی به تمام معناست. آنها نه تنها همیشه از گرسنگی و بی‌پناهی و بیماری‌ها و تصادفات رنج می‌کشند بلکه هر لحظه باید منتظر یک اتفاق ناگوار باشند که به صورت سیستماتیک از طرف نهادهای مختلف دولتی ترتیب داده شده‌اند.
راه حل چیست؟
تجربه های مختلف در کشورهای پیشرفته مانند آلمان نشان داده است عقیم کردن نه تنها یک راه انسانی بلکه تنها راه موثر برای کنترل جمعیت سگ‌های بی سرپرست است. در این کشورها، نه تنها پناهگاه‌ها و سرپرستان سگ‌هایشان را عقیم می‌کنند بلکه پروژه هایی برای زنده گیری، عقیمسازی و آزاد کردن سگ‌های بیخانمانی که به زندگی در محیط بیرون عادت کرده‌اند وجود دارند. این کشورها با پیاده سازی برنامه های درازمدت، فراگیر و ساختیافتۀ عقیمسازی مشکل سگ‌های بیخانمان و شیوع هاری را به کلی حل کرده‌اند و با این روش انسانی جمعیت سگها را طوری کنترل کرده‌اند که نه تنها نیازی به کشتن سگها با مرگ آسان یا هر مرگ دیگر وجود ندارند، بلکه در آنها کشتن سگها (و گربه ها) به هر مرگی و در هر نهادی جرم محسوب می‌شود. اگر می‌خواهید قسمتی از راه حل باشید و به کشتار و درد و رنج سگها پایان دهید، سگ یا سگ‌های مورد سرپرستی خودتان را چه در خانه باشند و چه در مزرعه یا باغ یا کارگاه عقیم کنید، به گروه‌ها و پناهگاههایی که برنامه های عقیمسازی را اجرا می‌کنند کمک کنید و به جای خریدن سگ یا هر حیوان دیگر از پرورش دهندگان و دلالان حیوانات، سرپرستی یک حیوان بیخانمان را بر عهده بگیرید.
بلوغ، فحلی و بارداری در سگها
هم سگ‌های نر و هم سگ‌های مادۀ اهلی بین ۶ تا ۱۲ ماهگی (بسته به نژاد و شرایط فردی) به سن بلوغ می‌رسند. سگها بسته به نژاد و سنشان یک تا سه بار در سال می‌توانند بچه دار شوند. بیشتر سگها می‌توانند دو بار در سال باردار شوند. بارداری در سگها ۶۳ روز طول می‌کشد.
دورۀ فحلی در سگها
دوره‌های آمادگی حیوان ماده برای پذیرش حیوان نر و باردار شدن را فحلی می‌نامند. با اینکه آمادگی برای بارداری در سگ‌های مسن کمتر است، بر خلاف انسان‌ها سگ‌های ماده می‌توانند تا آخرین سالهای زندگی باردار شوند. دورۀ فحلی در سگها ۴ مرحله دارد:
۱- دورۀ Proestrus
این دوره بین ۴ تا ۲۰ روز طول می‌کشد. در این دوره معمولاً آلت تناسلی و گاهی سینه‌های حیوان متورم می‌شوند. حیوان مرتب خود را لیس می‌زند و خونریزی دارد. در این مرحله، سگ‌های نر میل شدیدی به سگ ماده نشان می‌دهند و حتی ممکن است خود را به خطر بیندازند تا به محل سکونت سگ ماده نزدیک شوند.
۲- دورۀ Estrus
در این دوره که بین ۵ تا ۱۴ روز طول می‌کشد، سگ ماده تخمک دارد و در صورت جفتگیری باردار می‌شود. در این مدت، او علاقۀ شدیدی به جفتگیری دارد و ممکن است دست به هر کاری بزند تا خود را به سگ‌های نر برساند و در صورت جلوگیری از این کار، ممکن است بسیار تهاجمی یا افسرده شود. این میل دوطرفه است. اگر بخواهید سگ ماده ای را که در دورۀ فحلی است از سگ‌های نر دور کنید ممکن است سگ‌های نر آنقدر خشمگین شوند که شما را گاز بگیرند.
۳- دورۀ Diestrus
در این دوره، هرمون پروژسترون بر بدن سگ ماده فرمانروایی می‌کند. این دوره در سگ‌هایی که باردار شده‌اند ۶۳ روز و در سگ‌هایی که باردار نشده‌اند ۶۰ تا ۹۰ روز طول می‌کشد. در این دوره، در صورتی که سگ باردار نباشد و به علت تاثیر درازمدت پروژسترون ، احتمال پر شدن رحم با گلبول‌های سفید خون و باکتری و به عبارت دیگر، عفونت رحم بالاست. در صورت عدم درمان، این بیماری می‌تواند به مرگ حیوان ختم شود.
۴- دورۀ Anestrus
در این دوره که بین ۶۰ تا ۹۰ روز طول می‌کشد، هرمون‌ها به سطح نرمال خود باز می‌گردند و سگ ماده تمایلی به جفتگیری ندارد. بعد از این دوره، دورۀ فحلی بعدی شروع می‌شود.
آیا برای سگها قرص‌های ضد بارداری وجود دارد؟
قرص‌هایی برای سگ‌های ماده وجود دارند که به مدت چند ماه از بارداری جلوگیری می‌کنند (Miboloreone و Ovaban) ولی این قرص‌ها عوارض جانبی زیادی دارند و برای بیش از دو یا سه دورۀ تخمک‌گذاری نمی‌توان از آنها استفاده کرد. بیشتر دامپزشکان این قرص‌ها را تجویز نمی‌کنند.
روش‌های عقیم کردن سگها
عقیمسازی با جراحی
رایج‌ترین روش برای عقیمسازی سگها روش عقیمسازی با جراحی است. در این روش، بیضه‌های سگ نر و تخمدان‌ها (یا تخمدان‌ها و رحم) سگ ماده با عمل جراحی خارج می‌شوند. جراحی سگ‌های نر به علت آنکه بیضه‌ها خارج از بدن هستند، بسیار کوتاه‌تر و آسان‌تر است.
انواع عقیمسازی با جراحی در سگ‌های ماده:
- روش OVA: در این روش هم رحم و هم تخمدان‌ها خارج می‌شوند.
- روش OVE: در این روش فقط تخمدان‌ها خارج می‌شوند و رحم باقی می‌ماند.
کدام روش بهتر است؟
نظرات متفاوتی در این زمینه وجود دارند ولی به نظر می‌رسد مخصوصاً در سالهای اخیر بیشتر دامپزشکان روش OVE را سفارش می‌کنند چون تنها با برداشتن تخمدان‌ها می‌توان به تمام اهداف عقیمسازی رسید (سگ نازا می‌شود و هرمونهای استروژن و پروژسترون که مسئول ایجاد قاعدگی و رفتارهای مخصوص تولید مثل هستند دیگر ترشح نمی‌شوند). آنها معتقد هستند که برداشتن رحم یک پروسۀ اضافی و بیهوده است که از یک طرف عمل جراحی را طولانی‌تر می‌کند و احتمال بروز مشکلات بیهوشی را بیشتر می‌کند و از طرف دیگر، پیچیدگی و ریسک عمل جراحی و همچنین، درد بعد از عمل را بالا می‌برد.
دامپزشکانی که طرفدار روش OVA یعنی خارج کردن رحم علاوه بر تخمدان‌ها هستند، می‌گویند این روش احتمال ابتلا به سرطان رحم را کاملاً از بین می‌برد. طرفداران روش OVE این استدلال را رد می‌کنند چون ابتلا به سرطان رحم در سگ‌هایی که عقیم شده‌اند، بسیار نادر است.
بیشتر دامپزشکان اروپا از سال‌ها پیش طرفدار روش OVE بوده‌اند و هستند. در آمریکا معمولاً از روش OVA استفاده می‌‌شده است ولی در سالهای اخیر، بر تعداد دامپزشکان آمریکایی که به سمت روش OVE می‌روند رو به افزایش است.
جراحی OVE را می‌توان به روش جراحی باز (پاره کردن شکم) یا روش لاپاراسکوپی یا پهلوبینی انجام داد. در روش لاپاروسکوپی، به جای پاره کردن شکم، دو سوراخ بسیار کوچک ۵ تا ۱۰ میلیمتری در شکم سگ ایجاد می‌شود. از یکی از سوراخ‌ها، دوربینی بسیار ظریف به حفرۀ شکم وارد می‌کنند و از راه سوراخ دیگر، ابزارهای بسیار ظریف لازم برای بریدن و خارج کردن تخمدان‌ها را وارد می‌کنند و در نهایت، با چسبهای عضلانی زخم‌های داخلی را می‌بندند. این روش عمل جراحی که روش جدیدتری است نیاز به دقت و زمان بیشتری دارد ولی درد بعد از عمل و همچنین، مدت بهبودی بیمار در آن بسیار کمتر است.
دورۀ بهبود پس از عمل جراحی بین ۷ تا ۱۰ روز است. برای آشنایی با مراقبت‌های لازم در این دوره به این صفحه مراجعه کنید.
مزایای عقیمسازی سگها با خارج کردن بیضه و تخمدان نسبت به عقیم نکردن یا عقیم کردن با روش‌های دیگر
۱- احتمال بروز سرطان سینه را کاهش می‌دهد. هرمون استروژن مهم‌ترین عامل سرطان سینه است که مهاجم‌ترین تومور در سگ‌هاست. برای کاهش موثر احتمال این بیماری باید سگ را قبل از اولین فحلی عقیم کرد. احتمال ابتلا به سرطان سینه در سگ‌هایی که قبل از اولین فحلی عقیم شده‌اند ۵ در هزار و در سگ‌هایی که بعد از اولین فحلی و قبل از دومین فحلی عقیم شده اند، ۸ در صد و در سگ‌هایی که بعد از دومین فحلی عقیم شده‌اند ۲۶ درصد است.
۲- از بروز تومورهای دستگاه تناسلی پیشگیری می‌کند.
۳- از عفونت‌های رحم پیشگیری می‌کند. عفونت رحم بعد از دوره‌های فحلی در سگها بسیار شایع است. در این حالت یک رحم ۱٫۵ کیلویی می‌تواند با چند کیلو چرک پر شود طوری که وزن رحم به ۵ تا ۷٫۵ کیلو برسد. در صورت عدم درمان، عفونت رحم سبب مرگ سگ می‌شود و درمان آن هم هزینۀ سنگینی دارد.
۴- از بارداری کاذب جلوگیری می‌کند. بارداری کاذب بعد از دورۀ فحلی می‌تواند پیش آید. در این حالت، اگر چه سگ باردار نیست و جفتگیری نکرده است، بدنش فکر می‌کند باردار است چون سیگنالهای هرمونی اشتباه دریافت می‌کند. در این حالت ممکن است قسمت نشیمنگاه سگ یا سینه‌ها متورم شوند و یا حتی سگ شروع به لانه‌سازی کند و یا جوراب‌ها و اسباب‌بازی‌ها را به بدن خود بچسبانند. بارداری کاذب در بیشتر موارد خطرناک نیست و بعد از مدتی خود بخود از بین می‌رود ولی ممکن است سبب عفونت در سینه‌ها یا رحم شود.
۵- از سرطان پروستات در سگ‌های نر جلوگیری می‌کند.
۶- معمولاً سبب کاهش رفتارهای تهاجمی و ناهنجار در سگها می‌شود (در برخی از سگ‌های ماده ممکن است نتیجه برعکس باشد یعنی حالت تهاجمی را افزایش دهد).
معایب عقیمسازی سگها با خارج کردن بیضه و تخمدان
۱- احتمال چاقی را افزایش می‌دهد.
۲- احتمال ابتلا به «چکه کردن ادرار» (بی اختیاری ادرار) را افزایش می‌دهد.
۳- بسته به نژاد سگ ممکن است احتمال ابتلا به بیماری رباط صلیبی جلویی زانو را افزایش دهد.
استفاده از «زویتِرین» برای عقیمسازی سگ‌های نر
زویترین، ترکیبی از گلوکنیک روی است. این ماده برای عقیمسازی سگ‌های نر بین ۸ تا ۱۰ ماه بدون عمل جراحی به کار می‌رود. برای این کار، این ماده را به هر دو بیضۀ سگ نر تزریق می‌کنند. این ماده باعث به وجود آمدن بافتی در بیضه می‌شود که لوله‌های منتقل کنندۀ اسپرم را برای همیشه مسدود می‌کند و با یک بار تزریق سگ برای همیشه عقیم می‌شود. بعد از این عمل بیضه‌ها کمی کوچک می‌شوند. سگ‌هایی که با این روش عقیم می‌شوند همچنان حدود نصف تستوسترون را خود نگه می‌دارند چون بیضه‌ها همچنان به تولید قسمتی از هرمونهای جنسی ادامه می‌دهند. آیا این یک مزیت است یا ایراد، بستگی به زاویۀ نگاه هر کس به عقیمسازی دارد. "زویترین" تنها مادۀ عقیمسازی است که سازمان دارو و غذای آمریکا تا کنون آن را تایید کرده است.
استفاده از عامل هرمون آزاد کنندۀ گنادوتروپین‌ها برای عقیمسازی موقتی در سگ‌های نر
در استرالیا، نیوزلند و قسمت‌هایی از اروپا از سوپرلورین (دیسلورلین) برای خنثی کردن هرمونهای جنسی در سگ‌های نر به مدت یک سال استفاده می‌شود. در آمریکا تا این لحظه استفاده از این روش تنها برای اسب‌های وحشی و آهوها آزاد است.
روش خارج کردن رحم و روش بستن لوله‌ها
برای عقیمسازی همچنین می‌توان فقط رحم را خارج کرد و یا حتی رحم را نیز دست نخورده باقی گذاشت و فقط لوله‌های تخم راه (لوله‌های متصل کنندۀ تخمدان‌ها به رحم) را قطع کرد. در هر دو روش، تخمدان‌ها را دست نخورده باقی می‌گذارند. این روشها، از به وجود آمدن دوره های پذیرش (فحلی) جلوگیری نمی‌کنند. برخی از سرپرستان سگ این را به عنوان عیب و تعداد خیلی کمتری به عنوان مزیت نگاه می‌کنند. بعد از این نوع عقیمسازی، سگ ماده همچنان تمایل به جفتگیری دارد و در صورت وجود سگ نر، جفتگیری می‌کند ولی بچه‌دار نمی‌شود. این روش‌های عقیمسازی چندان رایج نیستند.
بهترین زمان برای عقیمسازی سگها
بهترین زمان برای عقیمسازی سگها قبل از رسیدن به بلوغ یعنی قبل از ۶ ماهگی است.
منابع: