- نوشته شده توسط: تالین ساهاکیان
عقیم‌سازی مسئولانهٔ حیوانات بیخانمان
عقیم‌سازی سگ‌ها و گربه‌ها یک شرط لازم و ضروری برای پایان دادن به وضعیت ناهنجار زندگی این حیوانات و همچنین، جلوگیری از آزار و کشتار آنهاست ولی در سال‌های اخیر شاهد عقیم‌سازی‌های غیر کارآمد و بدتر از آن، غیر مسئولانهٔ این حیوانات توسط برخی از حامیان ناآگاه هستیم. این کار بیشتر از آنکه به نفع حیوانات تمام شود باعث زجر و عذاب تعدادی از آنها می‌شود. برای انجام مسئولانهٔ این کار باید به نکات زیر توجه کرد:
نکتهٔ ۱: معمولاً نیازی به عقیم‌سازی حیوانات نر نیست:
اگر هدف از عقیم‌سازی، کنترل جمعیت سگ‌ها و گربه‌های بیخانمان است، عقیم کردن حیوانات نر در بیشتر موارد بی‌معناست و فقط باید روی عقیم‌سازی حیوانات ماده تمرکز شود. دلیل این امر آن است که یک سگ یا گربهٔ نر می‌تواند در هر دورهٔ جفتگیری چندین حیوان ماده را باردار کند. در نتیجه، اگر فقط یک حیوان مادهٔ عقیم نشده در دسترس باشد یک حیوان ماده را باردار می‌کند و اگر در غیاب حیوانات نر دیگر، ده حیوان مادهٔ آزاد وجود داشته باشند ده حیوان ماده را باردار می‌کند. آمار نشان می‌دهند حتی عقیم کردن نیمی از گربه‌ها و سگ‌های نر در یک منطقه کوچک‌ترین تاثیری در کنترل جمعیت نخواهد داشت و تعداد توله‌ها درست مثل قبل خواهد بود. ممکن است ۹۰ درصد حیوانات نر را عقیم کنید و باز هم تغییری در جمعیت نبینید پس این کار آب در هاون کوبیدن و بدتر از آن، هدر دادن وقت و پول و انرژی و مهم‌تر از آن، آزار بی‌نتیجه و بیهودهٔ حیوانات است. در مقابل، با عقیم کردن هر سگ ماده قطعاً از تولد حدود ۲۰ سگ در سال و با عقیم کردن هر گربهٔ ماده از به دنیا آمدن حداقل شش گربهٔ دیگر در سال جلوگیری می‌شود چون تمام سگ‌ها و گربه‌های مادهٔ آزاد سالانه دو بار زایمان می‌کنند چه ده حیوان نر در منطقه باشد و چه صد تا!
چه زمانی عقیم کردن سگ‌های نر در کنترل جمعیت موثر است؟
نقاهتگاه یا پناهگاهی را تصور کنید که ۴۰ سگ ماده و ۱۰ سگ نر دارد و این سگ‌ها به محیط بیرون دسترسی ندارند و برای نقاهتگاه یا پناهگاه امکان عقیم کردن ۴۰ سگ ماده وجود ندارد. در این صورت می‌تواند با عقیم کردن ۱۰ سگ نر جلوی زاد و ولد در نقاهتگاه یا پناهگاه را بگیرد ولی حتی این هم یک راه درازمدت نیست. به محض آنکه تولهٔ نری در این مرکز به سن بلوغ برسد یا سگ نر جدیدی وارد آن شود، باید منتظر بارداری چندین سگ ماده بود. بنابراین این راه فقط یک راه موقتی است که تا جای ممکن باید از آن پرهیز کرد. گذشته از این، قرار نیست این حیوانات برای همیشه در نقاهتگاه یا پناهگاه بمانند و اگر سگ‌های ماده عقیم نشده باشند، بعد از رهاسازی شروع به زاد و ولد می‌کنند و جمعیت سگ‌ها را به شدت افزایش می‌دهند.
آیا عقیم کردن سگ‌های نر بیخانمان کلاً بی‌معناست؟
عقیم کردن سگ‌های نر در کشورهایی که سگ‌های بیخانمان زیاد دارند بیشتر به یک منظور انجام می‌شود: کاهش رفتارهای تهاجمی آنها نسبت به سگ‌های دیگر و آدم‌ها که ناشی از فعالیت‌های هورمونی است. ولی لازم به توجه است که همهٔ سگ‌های نر لزوماً رفتارهای تهاجمی نشان نمی‌دهند و لازم نیست عقیم شوند.
همچنین، در برخی از نقاط ایران شهرداری‌ها اقدام به کشتن سگ‌های عقیم نشده می‌کنند و برای حامیان هیچ چاره‌ای به جز عقیم‌سازی سگ‌های نر برای حفظ جان آنها باقی نمی‌ماند.
نکتهٔ ۲: عقیم‌سازی و مخصوصاً عقیم‌سازی حیوانات ماده فقط باید توسط دامپزشک جراح خبره انجام شود:
عمل جراحی سگ ماده، در عین روتین بودن، عمل جراحی پیچیده‌ای است که حتماً باید توسط دامپزشک جراح خبره انجام شود و نه دامپزشک عمومی. عدم توجه به این موضوع، می‌تواند پی‌آمدهای خیلی بدی برای حیوانات داشته باشد. حتی عقیم‌سازی حیوانات نر توسط دامپزشکان عمومی توصیه نمی‌شود.
نکتهٔ ۳: مراقبت‌های بعد از عمل جراحی را جدی بگیرید:
متاسفانه برخی از حامیان در ایران حیوانات را عقیم می‌کنند و بدون گذراندن دورهٔ نقاهت یا دورهٔ کامل نقاهت، در خیابان یا بیابان رها می‌کنند. این کار مخصوصاً در مورد حیوانات نر خیلی رایج است. شوربختانه تعدادی از دامپزشکان بی‌مسئولیت هم که فقط به فکر پر کردن جیب خودشان‌اند، این کار را تایید می‌کنند بدون اینکه نگران درد، رنج و مرگ این حیوانات در گوشهای به دور از چشم حامیان باشند.
بر اساس استانداردهای دامپزشکی جهانی حیوانات عقیم شده (چه نر و چه ماده) باید حداقل یک هفته بعد از عمل تحت نظارت و در محلی تمیز باشند. فقط در صورتی اقدام به عقیم‌سازی حیوانات کنید که حاضر باشید در دورهٔ نقاهت، مسئولانه حیوان را همراهی کنید.
اینکه تا کنون ۱۰ حیوان را عقیم کرده‌اید و بدون گذراندن دورهٔ نقاهت رها کرده‌اید و فکر می‌کنید اتفاقی برایشان نیفتاده است تضمینی برای آنکه حیوان یازدهم هم بدون مشکل این دوره را طی کند نیست.
برای آگاهی در مورد مراقبت‌های بعد از عمل جراحی عقیم سازی به این صفحه مراجعه کنید.
نکتهٔ ۴: نوع نخ‌های بخیه مهم‌اند:
اگر قرار است حیوان یک هفته پس از عمل رهاسازی شود دقت کنید که حتماً از نخ جراحی قابل جذب استفاده شود چون باقی ماندن نخ‌های جراحی غیر قابل جذب بر روی پوست حیوان می‌تواند باعث عفونت و مشکلات زیادی شود.
نکتهٔ ۵: تا جای ممکن انگل‌زدایی و واکسیناسیون را با عقیم‌سازی هم‌زمان نکنید:
از چند روز قبل از عمل جراحی تا دو هفته بعد از عمل جراحی انگل زدایی (چه به صورت خوراکی و چه به صورت پودرهای ضد انگل و جذب مانند آیور) نکنید چون این مواد در واقع سم هستند و هم‌زمانی این کار با عمل جراحی می‌تواند سیستم ایمنی حیوان را ضعیف کند. برای دادن این مواد تا دو هفته بعد از عمل صبر کنید. برای واکسیناسیون هم تا بعد از گذراندن دورهٔ نقاهت صبر کنید. مخصوصاً در زمان بیهوشی برای عمل جراحی واکسن نزنید چون در حالت بیهوشی سیستم ایمنی بسیار ضعیف است.
نکتهٔ ۶: به تگ‌های گوش‌ها توجه کنید:
معمولاً در موقع عمل جراحی به گوشهای سگ‌های عقیم شده تگ می‌زنند. این کار بسیار ساده به نظر می‌رسد ولی اگر درست و اصولی انجام نشود بعد از مدتی باعث ایجاد عفونت و زخم در گوش حیوان، گذاشتن میاز و مشکلات بسیار جدی و حتی مرگ حیوان می‌شود. موقع رهاسازی دقت کنید که گوش تگ‌دار در وضعیت کاملاً مناسب باشد.
نکتهٔ ۷: تا جای ممکن حیوانات عقیم شده را پس از رهاسازی زیر نظر داشته باشید
بهتر است حیوانات عقیم شده را تا چند هفته بعد از عقیم‌سازی زیر نظر داشته باشید و در صورت بروز هر گونه مشکل آنها را به کلینیک ببرید.