- نوشته شده توسط: تالین ساهاکیان
اسراف در مواد غذایی و دورریز، یک معضل جهانی
بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط سازمان جهانی غذا، فائو، یک سوم مواد غذایی تولید شده در دنیا دور ریخته می‌شود. این مقدار، معادل ۱٫۳ میلیارد تُن غذا در سال است. در کشورهای فقیر، مقدار زیادی از این اسراف، نتیجۀ روش‌های نادرست برداشت، جابجایی و انبار کردن محصولات کشاورزی است در حالی که در کشورهای پیشرفته، مقدار زیادی از این اسراف نتیجۀ دورریز مواد غذایی توسط مصرف کنندگان بزرگ و شخصی است. به آمار برخی از کشورها و مناطق دنیا توجه کنید:
- در ایران ۳۵ درصد مواد غذایی در نتیجۀ روش‌های نادرست جابجایی و انبار کردن و اسراف و دورریز مواد هدر می‌رود.
- در کشورهای آمریکای شمالی، اقیانوسیه و اروپا میزان متوسط هدر دادن سرانۀ غذا در سال حدود ۲۸۰ تا ۳۰۰ کیلوگرم است که بیش از ۱۰۰ کیلوگرم آن دورریز مصرف کنندۀ نهایی است.
- در کشورهای آسیای جنوب و جنوب شرقی و همچنین، صحرای بزرگ آفریقا میزان متوسط هدر دادن سرانۀ غذا در سال ۱۲۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم است که ۶ تا ۱۱ کیلوگرم آن دورریز مصرف کنندۀ نهایی است.
- در کشورهای آمریکای لاتین، میزان متوسط هدر دادن سرانۀ غذا در سال حدود ۲۲۰ کیلوگرم است که ۲۰ کیلوگرم آن دورریز مصرف کنندۀ نهایی است.
- در کشورهای آفریقای شمالی و آسیای غربی و مرکزی، میزان متوسط هدر دادن سرانۀ غذا در سال خدود ۲۲۰ کیلوگرم است که ۲۰ کیلوگرم آن دورریز مصرف کنندۀ نهایی است.
پی‌آمدهای اسراف در مواد غذایی
یک سوم مواد غذایی تولید شده در دنیا در حالی هدر داده می‌شود که ۸۰۰ میلیون انسان گرسنه در دنیا وجود دارند و این یعنی ۸۰۰ میلیون دلیل محکم برای پایان دادن به این همه اسراف! ولی دود این اسراف، فقط به چشم انسان‌های گرسنه نمی‌رود، زمین و همۀ ساکنان آن هزینۀ بسیار گزافی برای این اسراف پرداخت می‌کنند. برای آنکه متوجه بشویم، این اسراف چه هزینه‌ای برای زمین دارد، بد نیست نگاهی به داده‌های مربوط به تولید غذا بیندازیم:
۷۰ درصد منابع آب شیرین مصرفی در دنیا صرف تهیۀ غذای انسانها (محصولات کشاورزی یا دامداری) می‌شود.
- ۳۰ درصد انرژی مورد استفاده در دنیا صرف تهیۀ غذا می‌شود.
- ۳۰ درصد گازهای گلخانه‌ای که عامل اصلی گرمایش زمین‌اند، نتیجۀ فرآیندهای تولید غذا برای انسانها هستند.
- در نتیجۀ استفادۀ نادرست از زمین، هر سال در دنیا ۲۴ میلیارد تن خاک حاصلخیز شسته می‌شود و از بین می‌رود.
- جنگل‌های مناطق خشک و جنگل‌های بارانی نابود می‌شوند و تبدیل به چراگاه برای دام‌ها یا زمین‌های کشاورزی می‌شوند. این امر باعث نابودی بعضی از گونه‌ها می‌شود و به نوبۀ خود، چرخۀ اکوسیستم را به هم می‌زند مثلاً با نابودی جنگل‌های آمازون به منظور تبدیل آنها به چراگاه، زمین‌های کشاورزی یا تولید روغن نخل، گونه‌هایی از حیوانات از جمله پلنگ و آرمادیلو با خطر نابودی مواجه شده‌اند، گونه هایی که نقش اساسی در چرخۀ اکوسیستم این منطقه بازی می‌کنند.
- کشاورزی یکدست (کاشت تنها یک نوع محصول در مقیاس‌های خیلی بزرگ) باعث از بین رفتن گوناگونی بیولوژیکی شده است.
- استفاده از کودها و سموم باعث نابودی حشرات، پرندگان و گیاهان می‌شود.
- نیتروژن اضافی از کودهای کشاورزی باعث به وجود آمدن مناطق مرده (مناطق بدون اکسیژن) در دریاها و خفگی حیوانات دریایی می‌شود.
- مخصوصاً تولید گوشت، لبنیات و تخم‌مرغ، آب و زمین و انرژی خیلی بیشتری مصرف می‌کند و آلودگی خیلی بیشتری ایجاد می‌کند چون ابتدا کشاورزی می‌شود و به جای آنکه محصولات کشاورزی مستقیماً به مصرف انسانها برسد به مصرف دام‌ها می‌رسد. در دامداری‌های صنعتی که بیش از ۹۰ درصد محصولات حیوانی از آنها می‌آیند، معمولاً به حیوانات سویا، گندم یا غلات دیگر خورانده می‌شود. برای تولید هر کیلوگرم گوشت گاو، حدود ۱۰ کیلوگرم سویا و غله و علوفه به گاوها خورانده می‌شود در حالی که در صورت استفاده از محصولات گیاهی با همین میزان کشاورزی می‌شد انسان‌های خیلی بیشتری را سیر کرد. به گفتۀ فائو، یک سوم زمین‌های قابل استفاده در دنیا به نگهداری و پرورش دام‌ها اختصاص داده شده‌اند و دامداری، مسئول نابودی یک سوم گونه‌های جانوری در دنیاست. ۳۰ درصد زمین‌های کشاورزی دنیا یعنی ۵۰۰ میلیون هکتار زمین صرف کاشت غذای دام‌ها می‌شود.
برای جلوگیری از هدر رفتن مواد غذایی چه کاری از دست ما بر می‌آید؟
هدر دادن یک سوم غذای تولید شده یک فاجعه است ولی قضیه به اینجا هم ختم نمی‌شود: با توجه به رشد بی‌رویۀ جمعیت بشر و پیش‌بینی جمعیت ۹ میلیارد نفری کرۀ زمین در سال ۲۰۵۰، ادامۀ این روند وضعیت را به صورت تصاعدی وخیم‌تر خواهد کرد. همۀ ما باید سعی کنیم با مدیریت بهینه، میزان مصرف و دورریز خود را کاهش دهیم و ایجاد آلودگی را به حداقل برسانیم. در غیر این صورت، کرۀ زمین به زودی به یک جهنم تمام‌عیار برای انسانها و موجودات دیگر تبدیل خواهد شد.
به عنوان مصرف کنندۀ نهایی، کار زیادی در مورد هدر رفتن غذا هنگام برداشت محصول، بسته‌بندی، جابجایی و انبار کردن مواد از دست ما بر نمی آید. بهینه‌سازی در این مراحل، نیاز به سیاستگذاری‌های درست کشاورزی، اقتصادی و سیاسی دارد ولی قسمت زیادی از اسراف غذا، مربوط به دورریز غذاست، جایی که هر کدام از ما می‌توانیم تاثیر بسزایی در کاهش آن داشته باشیم. همچنین، با توجه بیشتر به الگوهای مصرف خود می‌توانیم ردّ پای بیولوژیکی کوچک‌تری از خود به جا بگذاریم:
- همیشه همانقدر خرید کنیم که واقعاً نیاز داریم. اگر خرید بیشتری می‌کنیم یا غذاهایی می‌خریم که مثلاً فقط در بسته‌بندی‌های بزرگ فروخته می‌شوند، به محض خرید، آن را با دوستان، فامیل، همسایه‌ها یا نیازمندان تقسیم کنیم.
- همیشه با لیست خرید برای خرید برویم. وقتی بدون لیست خرید و مخصوصاً در حالی که گرسنه‌ایم برای خرید می‌رویم، مواد زیادی می‌خریم که در واقع، به آنها نیاز نداریم یا مواد زیادی می‌خریم که مصرف همۀ آنها در چند روز آینده ممکن نیست.
- همیشه حواسمان به مواد فاسد شدنی در منزل و محل کار باشد. هر روز سری به یخچال بزنیم و موادی را که زودتر خراب می‌شوند، زودتر مصرف کنیم.
- تاریخی که روی مواد غذایی ثبت می‌شود، حداقل تاریخ نگهداری است نه حداکثر آن. اگر یک بسته آرد داریم که دو ماه از تاریخ مصرفش گذشته، به این معنا نیست که این آرد لزوماً قابل مصرف نیست. به حواس خود اطمینان کنیم و اگر مادۀ غذایی قابل استفاده به نظر می‌رسد آن را مصرف کنیم (این قضیه، مخصوصاً در مورد غذاهای خشک صادق است).
- بیشتر مواد ارگانیک را بخریم. این مواد علاوه بر اینکه سالم‌ترند، با مصرف کمترین منابع و تولید کمترین آلودگی تولید شده‌اند.
- سعی کنیم بیشتر از محصولات فصل و محلی استفاده کنیم. برای جابجایی محصولی که از ناحیۀ خودمان می‌آید نسبت به محصولی که با هواپیما از یک قارۀ دیگر می‌آید انرژی کمتری مصرف شده است.
- حتی اگر گیاهخوار نیستیم، مصرف محصولات حیوانی را به حداقل برسانیم. علاوه بر حیوانات، که قیمت این محصولات را با خون و زندگی پررنج خود پرداخت می‌کنند، طبیعت نیز قیمت خیلی بیشتری برای تولید این محصولات پرداخت می‌کند.
- سعی کنیم مدیریت غذا در منزل را بهینه کنیم. اگر غذای زیاد پخته‌ایم و می‌دانیم که احتمالاً خانواده این مقدار غذا را نمی‌خورد تا دو روز بعد صبر نکنیم و به محض پختن غذا، مقدار اضافه را با دیگران تقسیم کنیم یا فریزر کنیم یا مثلاً بعد از مهمانی‌ها، غذاهای اضافه را با خود به محل کار ببریم و با همکارها شریک شویم یا برای افراد بیخانمان ببریم.
- اگر در رستوران، تمام غذا را نمی‌توانیم بخوریم از کارکنان رستوران بخواهیم غذا را بسته‌بندی کنند تا با خود به منزل ببریم و در یک وعدۀ دیگر بخوریم.
- مقدار زیادی از مواد غذایی در میوه‌فروشی‌ها، سوپرمارکت‌ها، رستوران‌ها و غیره به هدر می‌رود. در برخی کشورها پروژه‌هایی برای کم کردن دورریز فروشندگان به اجرا گذاشته شده‌اند. در این کشورها در هر شهر، مراکزی وجود دارند که توسط افراد داوطلب مدیریت و اداره می‌شوند. این افراد در روزهای مشخصی از هفته به قنادی‌ها، سوپرمارکت‌ها، سبزی‌فروشی‌ها و غیره سر می‌زنند و مواد غذایی را که تاریخ مصرف آنها رو به پایان است تحویل می‌گیرند و همۀ مواد غذایی را در محل مشخص همیشگی جمع می‌کنند (ممکن است این محل یک کلیسا یا مدرسه یا غیره باشد). سپس مواد غذایی خوب و قابل مصرف را جدا و بسته‌بندی می‌کنند. افراد بیخانمان یا افرادی که سطح درآمدشان خیلی پایین است در ساعات مشخص به این محل می‌آیند و مواد مورد نیاز خود را به صورت رایگان تحویل می‌گیرند. نحوۀ مدیریت این مراکز در کشورهای مختلف ممکن است کمی متفاوت باشد مثلاً در آلمان، دولت برای افراد بیخانمان و کم‌درآمد کارتی صادر می‌کند. آنها با نشان دادن این کارت، دو بار در هفته مواد غذایی مورد نیاز خود را از این مراکز تحویل می‌گیرند. اجرای چنین پروژه‌ای حتماً نباید در سطح کشوری باشد. چند فروشندۀ محلی مواد غذایی می‌توانند با هم توافق کنند و سر ساعات مشخص مواد غذایی را به افراد داوطلب تحویل دهند تا به محل مشخص شده ببرند و در اختیار افراد نیازمند قرار دهند یا حتی هر فروشنده می‌تواند در پایان هر روز یا روز مشخصی از هفته اقلامی را که به زودی فاسد می‌شوند بیرون بگذارد تا افراد نیازمند آنها را ببرند. مهم این است که فروشندگان بخواهند به جای دور ریختن مواد غذایی، آنها را به موقع، در اختیار افراد نیازمند قرار دهند.
- باقیماندۀ مواد غذایی را در سطل زبالۀ معمولی نریزیم. در خیلی از کشورهای پیشرفته، برای این نوع زباله سطل‌های کمپوست وجود دارند. اگر در جایی زندگی می‌کنیم که دولت این سطل‌ها را در اختیار نمی‌گذارد، در صورت امکان خودمان یک سطل کمپوست بزرگ برای محلۀ خودمان بخریم طوری که خودمان و همسایگان، باقیماندۀ تمام غذاها یا گل‌ها یا گیاهان اضافه یا فاسد شدۀ باغچه را در آن بریزیم. از محتویات کمپوست برای تهیۀ کود و خاک حاصلخیز کشاورزی استفاده می‌شود.
منابع:
http://www.wwf.de/aktiv-werden/wwf-magazin/essen-umwelt-april-2015
http://www.fao.org/docrep/014/mb060e/mb060e.pdf