- نوشته شده توسط: تالین ساهاکیان
در بسیاری از کشورهای پیشرفته با برنامه‌های واکسیناسیون درازمدت، بیماری هاری را در سگ‌ها و گربه‌ها (چه خانگی و چه بیخانمان) کاملاً ریشه‌کن کرده‌اند. در مقابل، در برخی از کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، بیماری هاری هنوز هم یک معضل است. متاسفانه، در برخی از این کشورها این تصور غلط وجود دارد که با کشتن سگ‌ها می‌توان انسان‌ها را از خطر این بیماری مصون نگه داشت. این تصور غلط باعث کشتار بیرحمانۀ سگ‌ها در بعضی از نقاط دنیا شده و می‌شود. برخی نیز که به دلایل دیگر با حضور این حیوانات در کنار انسان‌ها مشکل دارند، با سو استفاده از ترس مردم، خطر ابتلا به این بیماری را بهانه‌ای برای کشتار این حیوانات بیگناه قرار داده و می‌دهند. این در حالی است که حتی کشتارهای بسیار وسیع و چند صد هزار تایی در این کشورها نتوانسته‌اند مشکل هاری را در این کشورها ریشه‌کن کنند. دلیل این شکست دقیقاً همان دلیلی است که باعث می‌شود کشتار سگ‌ها (و به طور کلی حیوانات بیخانمان) راه حل خوبی برای کنترل جمعیت آنها نباشد: سگ‌ها نیز مانند بسیاری از حیوانات دیگر، قلمرو دارند. کشتار سگ‌ها در یک محل، به معنای ایجاد یک خلا دفعتی در این محل و دعوت از سگ‌های مناطق دیگر برای ورود به این قلمرو آزاد و پر از منابع غذایی است. آنها سریع جای حیوانات کشته شده را می‌گیرند و شروع به زاد و ولد می‌کنند. کارشناسان، برای مبارزه با هاری در این مناطق، راه اسیر کردن، عقیم‌سازی و رهاسازی را پیشنهاد می‌کنند. در این روش، حیوانات با روش‌های انسانی و توسط افراد آموزش داده شده گرفته می‌شوند، به مراکز مخصوص عقیم‌سازی و درمان آورده می‌شوند، عقیم و در برابر بیماری‌های مختلف از جمله هاری واکسینه می‌شوند، انگل‌زدایی می‌شوند و در صورت توانایی به ادامۀ زندگی مستقل به محل زندگی خود برگردانده می‌شوند. بچه‌ها و حیواناتی که قادر به زندگی مستقل نیستند برای سرپرستی به خانه‌های مناسب واگذار می‌شوند. گروه‌هایی از داوطلبان این سگ‌ها را در مناطق آزاد شده زیر نظر می‌گیرند و به آنها غذارسانی می‌کنند و در صورت نیاز، آنها را مورد درمان قرار می‌دهند و در عین حال، تلاش می‌کنند همچنان حیوانات تازه وارد را بگیرند و به مراکز عقیم‌سازی بیاورند. آزادسازی مجدد حیوانات، از به وجود آمدن خلا دفعتی در منطقه و هجوم سگ‌های دیگر به این منطقه جلوگیری می‌کند. این سگ‌ها قلمرو خود را دارند در حالی که خودشان عقیم هستند و زیاد نمی‌شوند و از طرف دیگر، واکسینه هستند و خطری برای انسان محسوب نمی‌شوند. به عبارت دیگر، سگ‌های واکسینه و عقیم شده، نوعی دیوار دفاعی در برابر بیماری هاری ایجاد می‌کنند. این روش، در صورت اجرای پی‌گیر و منظم و مخصوصاً اجرای همگانی باعث کنترل جمعیت سگ‌ها در درازمدت می‌شود طوری که ممکن است در درازمدت حیوان بیخانمانی وجود نداشته باشد. این پروژه‌ها تنها زمانی به پایان می‌رسند که دیگر هیچ حیوان جدیدی وارد منطقه نشود و تمام حیوانات زیر پوشش پروژه به مرگ طبیعی بمیرند.
به امید روزی که شاهد کشتار این حیوانات فوق العاده و مهربان در هیچ جای دنیا نباشیم.
هاری و راه مبارزه با آن
هاری چیست؟
هاری یک نوع بیماری ویروسی است که موجب التهاب شدید مغز می‌شود. این ویروس می‌تواند در تمام حیوانات خون‌گرم، از جمله انسان، ایجاد بیماری کند. حیوانات مبتلا می‌توانند از طریق گاز گرفتن و انتقال بزاق دهان، آن را به حیوانات خون‌گرم دیگر منتقل کنند. ویروس پس از وارد شدن به بدن درماهیچه‌ها به سمت اعصاب انتهایی می‌رود و شروع به تکثیر می‌کند. بیماری هاری برای انسان‌ها و همۀ حیوانات دیگر یک بیماری کشنده است و در صورتی که پیش از بروز علایم، در برابر آن اقدام نشود، رهایی از آن تقریباً ناممکن است. علایم ابتدایی آن، تب، افسردگی، بی اشتهایی، کسالت، حالت تهوع هستند. علایم بعدی، پرخاشگری، حالت‌های تهاجمی، توّهم، گیجی، بی‌خوابی، دیدن همه چیز به صورت دوبل، در برخی موارد انقباض عضلانی و فلج شدن برخی اعضا هستند. معمولاً یک تا سه هفته پس از بروز علایم اولیه، شخص وارد کما می‌شود و می‌میرد.
از کجا می‌توان فهمید که یک حیوان هاری دارد؟
معمولاً حیواناتی که مبتلا به هاری شده‌اند، دچار حالت‌های تهاجمی می‌شوند، از انسان‌ها نمی‌ترسند و به آنها حمله می‌کنند و بزاق زیادی از دهان آنها جاریست ولی این موارد به طور قطع علامت هاری نیستند مثلاً ممکن است حیوانی بچه‌های خود را در گوشه‌ای پنهان کرده باشد و نزدیک شدن یک انسان یا حیوان دیگر به آن محل را تهدیدی برای بچه هایش فرض کند و به او حمله کند. به عنوان نمونه‌ای دیگر، بچه‌های برخی حیوانات مانند سنجاب‌های یتیم پس از افتادن از درخت‌ها سعی می‌کنند به انسان‌ها نزدیک شوند و از روی غریزه به آنها می‌چسبند به امید آنکه این انسان‌ها آنها را نجات دهند. متاسفانه این حالت‌ها از طرف بسیاری از مردم به عنوان علایم هاری تفسیر می‌شوند. راه افتادن بزاق دهان هم می‌تواند دلایل زیاد دیگری داشته باشد. بنابراین، هر حیوانی که حالت تهاجمی نشان می‌دهد و بزاق دهانش جاری است، لزوماً مبتلا به هاری نیست. برای تشخیص هاری، از آزمایش خون و بزاق دهان استفاده می‌کنند. برای آزمایش هاری در حیوانات مرده، قسمتی از بافت مغز برداشته و آزمایش می‌شود.
پیشگیری از هاری در انسان‌هایی که دچار گاز گرفتگی شده‌اند
بیماری هاری تنها از راه گاز گرفتگی منتقل می‌شود. انتقال انسان به انسان نیز تنها از طریق گازگرفتگی می‌تواند اتفاق بیفتد ولی تا کنون چنین موردی گزارش نشده است. خوشبختانه این بیماری سریعاً فعال نمی‌شود و شخص دچار گازگرفتگی، فرصت کافی دارد با واکسیناسیون به موقع، بدن خود را در مقابل این ویروس ایمن کند. در صورت گاز گرفتگی توسط هر حیوان خون‌گرم از موش و سنجاب و خرگوش گرفته تا گربه و سگ و راکون و خفاش ابتدا دستکش بپوشید و محل زخم را با صابون و آب گرم کافی به خوبی بشویید و در همان روز اول به پزشک مراجعه کنید و واکسن هاری را بزنید. این واکسن در پنج نوبت و با فواصل معینی در طول ۲۸ روز تزریق می‌شود و لازم است که هر پنج واکسن زده شوند (این واکسن، در ایران رایگان است و در همۀ شهرهای ایران، مراکز مخصوصی برای مبارزه با هاری وجود دارند). توجه کنید که ممکن است بیماری هاری علایم خود را ۱۰ تا ۹۰ روز پس از گاز گرفتگی نشان دهد ولی آن موقع برای واکسیناسیون خیلی دیر است و هیچ درمانی هم ندارد.
محافظت از حیوانات خانگی در برابر هاری
تنها راه مبارزه با بیماری هاری در حیوانات واکسیناسیون آنهاست. سگ‌ها و گربه‌هایی که از مادران سالم به دنیا می‌آیند، در هفته‌های اول به اندازۀ کافی پادتن در خون خود دارند. اولین واکسن هاری گربه‌ها و سگ‌ها را می‌توان در سه یا چهار ماهگی زد. در صورتی که حیوان بیمار یا ضعیف باشد، باید صبر کرد تا به سلامتی کامل برسد و سپس نسبت به واکسیناسیون اقدام کرد. این واکسن، تکرار دارد و بسته به نوع واکسن و مصونیتی که ایجاد می‌کند، باید آن را هر سال یا هر سه سال یک بار تکرار کرد.
در صورتی که حیوان خانگی شما توسط حیوانی که مشکوک به هاری است گاز گرفته شده است، دستکش پلاستیکی بپوشید و محل زخم را با آب گرم و صابون بشویید (ویروس هاری می‌تواند تا دو ساعت روی سطح پوست زنده بماند) و سپس او را به دامپزشک برسانید.
بیماری هاری، دلیل یا بهانه‌ای برای کشتن سگ‌های بیخانمان؟
در بسیاری از کشورهای پیشرفته با برنامه‌های واکسیناسیون درازمدت، بیماری هاری را در سگ‌ها و گربه‌ها (چه خانگی و چه بیخانمان) کاملاً ریشه‌کن کرده‌اند. در مقابل، در برخی از کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، بیماری هاری هنوز هم یک معضل است. متاسفانه، در برخی از این کشورها این تصور غلط وجود دارد که با کشتن سگ‌ها می‌توان انسان‌ها را از خطر این بیماری مصون نگه داشت. این تصور غلط باعث کشتار بیرحمانۀ سگ‌ها در بعضی از نقاط دنیا شده و می‌شود. برخی نیز که به دلایل دیگر با حضور این حیوانات در کنار انسان‌ها مشکل دارند، با سو استفاده از ترس مردم، خطر ابتلا به این بیماری را بهانه‌ای برای کشتار این حیوانات بیگناه قرار داده و می‌دهند. این در حالی است که حتی کشتارهای بسیار وسیع و چند صد هزار تایی در این کشورها نتوانسته‌اند مشکل هاری را در این کشورها ریشه‌کن کنند. دلیل این شکست دقیقاً همان دلیلی است که باعث می‌شود کشتار سگ‌ها (و به طور کلی حیوانات بیخانمان) راه حل خوبی برای کنترل جمعیت آنها نباشد: سگ‌ها نیز مانند بسیاری از حیوانات دیگر، قلمرو دارند. کشتار سگ‌ها در یک محل، به معنای ایجاد یک خلا دفعتی در این محل و دعوت از سگ‌های مناطق دیگر برای ورود به این قلمرو آزاد و پر از منابع غذایی است. آنها سریع جای حیوانات کشته شده را می‌گیرند و شروع به زاد و ولد می‌کنند. کارشناسان، برای مبارزه با هاری در این مناطق، راه اسیر کردن، عقیم‌سازی و رهاسازی را پیشنهاد می‌کنند. در این روش، حیوانات با روش‌های انسانی و توسط افراد آموزش داده شده گرفته می‌شوند، به مراکز مخصوص عقیم‌سازی و درمان آورده می‌شوند، عقیم و در برابر بیماری‌های مختلف از جمله هاری واکسینه می‌شوند، انگل‌زدایی می‌شوند و در صورت توانایی به ادامۀ زندگی مستقل به محل زندگی خود برگردانده می‌شوند. بچه‌ها و حیواناتی که قادر به زندگی مستقل نیستند برای سرپرستی به خانه‌های مناسب واگذار می‌شوند. گروه‌هایی از داوطلبان این سگ‌ها را در مناطق آزاد شده زیر نظر می‌گیرند و به آنها غذارسانی می‌کنند و در صورت نیاز، آنها را مورد درمان قرار می‌دهند و در عین حال، تلاش می‌کنند همچنان حیوانات تازه وارد را بگیرند و به مراکز عقیم‌سازی بیاورند. آزادسازی مجدد حیوانات، از به وجود آمدن خلا دفعتی در منطقه و هجوم سگ‌های دیگر به این منطقه جلوگیری می‌کند. این سگ‌ها قلمرو خود را دارند در حالی که خودشان عقیم هستند و زیاد نمی‌شوند و از طرف دیگر، واکسینه هستند و خطری برای انسان محسوب نمی‌شوند. به عبارت دیگر، سگ‌های واکسینه و عقیم شده، نوعی دیوار دفاعی در برابر بیماری هاری ایجاد می‌کنند. این روش، در صورت اجرای پی‌گیر و منظم و مخصوصاً اجرای همگانی باعث کنترل جمعیت سگ‌ها در درازمدت می‌شود طوری که ممکن است در درازمدت حیوان بیخانمانی وجود نداشته باشد. این پروژه‌ها تنها زمانی به پایان می‌رسند که دیگر هیچ حیوان جدیدی وارد منطقه نشود و تمام حیوانات زیر پوشش پروژه به مرگ طبیعی بمیرند.
به امید روزی که شاهد کشتار این حیوانات فوق العاده و مهربان در هیچ جای دنیا نباشیم.
منابع
http://www.vcahospitals.com/main/pet-health-information/article/animal-health/rabies-in-cats/332
http://www.humanillnesses.com/Infectious-Diseases-My-Si/Rabies.html