آیا مصرف لبنیات برای حفظ سلامتی لازم است؟

در چند دهۀ اخیر تبلیغات بی‌رویه در مورد فواید مصرف لبنیات باعث شده است لبنیات در غذای روزانۀ بیشتر مردم دنیا و مخصوصاً کشورهای غربی سهم بزرگی داشته باشد ولی آیا ممکن است کار طبیعت تا این اندازه بی‌حساب و کتاب باشد که سلامتی یک گونه را مشروط بر خوردن شیر گونه‌های دیگر کرده باشد؟ اگر نمی‌توانیم تصور کنیم که طبیعت سلامتی میمون‌ها را مشروط بر خوردن شیر زرافه‌ها یا سلامتی گاوها را مشروط بر خوردن شیر گربه‌ها کرده باشد، باید از خودمان بپرسیم آیا ما برای سالم بودن واقعاً به شیری که طبیعت برای رشد گوساله‌ها یا بزغاله‌ها با بره‌ها در نظر گرفته است نیاز داریم؟ بدون شک شیر هر حیوانی یک غذای مفید و لازم است ولی برای نوزاد همان حیوان، نه برای ما انسان‌ها و مخصوصاً نه برای انسان‌های بالغ!

آیا لبنیات از پوکی و شکستگی استخوان جلوگیری می‌کند؟

مقدار کلسیم موجود در شیر گاو، تقریباً ۴ برابر کلسیم موجود در شیر انسان است (منبع) ولی آیا مصرف لبنیات از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند؟ تحقیقات نشان داده‌اند میزان پوکی استخوان در کشورهایی مانند ایالات متحده، سوئد و فنلاند که بیشترین مصرف گوشت و لبنیات را دارند بیشترین است. در مقابل، میزان پوکی و شکستگی استخوان در کشورهایی مانند ژاپن که در آنها مصرف لبنیات متداول نیست، کمتر است. (منبع)

همچنین، تحقیقات فراوان در کشورهای مختلف روی زنان با شرایط محیطی یکسان نشان داده‌اند زنانی که لبنیات زیاد مصرف می‌کنند بیشتر در خطر ابتلا به پوکی و شکستگی استخوان هستند. یکی از این پژوهش‌ها، پژوهش ۱۲ سالهٔ دانشگاه هاروارد روی ۷۸۰۰۰ زن بود که نشان داد خانم‌هایی که سه بار در روز شیر می‌نوشند نسبت به خانم‌هایی که به ندرت شیر می‌خورند بیشتر در معرض شکستگی استخوان هستند. (منبع)
نتیجهٔ یک تحقیق دیگر در کشور نروژ که بیشترین آمار شکستگی استخوان در دنیا را دارد، نشان داد نه تنها مصرف لبنیات بیشتر خطر ابتلا به شکستگی استخوان را بالاتر می‌برد بلکه آمار مرگ و میر در افراد مسنی که لبنیات بیشتر مصرف می‌کنند بالاتر است. (منبع)

ولی چه چیزی سبب می‌شود پوکی استخوان در جوامع غربی بیشتر باشد؟ پژوهش‌ها نشان می‌دهند، مصرف پروتئین و نمک زیاد و شیوهٔ زندگی (از جمله فعالیت بدنی کم) از عوامل اصلی پوکی استخوان در جوامع غربی هستند. مصرف پروتئین زیاد ناشی از مصرف گوشت و محصولات حیوانی دیگر، نمک زیاد و تنباکو باعث دفع کلسیم از بدن می‌شود. در مقابل، مصرف بیشتر سبزیجات و میوه‌جات می‌تواند به استحکام استخوان‌ها کمک کند.

سازمان سلامتی جهانی، به مردم توصیه می‌کند به جای مصرف لبنیات، فعالیت بدنی خود را افزایش دهند، مقدار مصرف سدیم (نمک) و پروتئین حیوانی را کاهش دهند و میوه‌جات و سبزیجات بیشتری بخورند. علاوه بر این، باید به مصرف ویتامین د کافی توجه کرد. (منبع)

برخی از مشکلات مصرف لبنیات

لبنیات، منبع اسیدهای چرب اشباع شده

لبنیات، منبع اسیدهای چرب اشباع شده و کلسترول است و از این رو، احتمال چاقی، بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت نوع ۲ و چربی خون بالا را افزایش می‌دهد.

لبنیات، منبع هورمون‌های زیان‌آور، آنتی‌بیوتیک و آفت‌کش

شیر گاو شامل بیش از ۶۰ هورمون طبیعی است. در دامداری مدرن گاوها هر سال ۳۰۰ روز باردار هستند. این بدان معناست که آنها در بیشتر زمان‌های شیردهی باردار هم هستند و میزان هورمون‌هایی مانند استروژن در بدن آنها بسیار بیشتر از حالت معمول است. تغییرات در خلق و خو و خطر بیشتر برای ابتلا به سرطان از عوارض ورود این هورمون‌ها به بدن مصرف کنندگان هستند. (منبع)

علاوه بر این، به علت شرایط بد نگهداری گاوها در دامداری‌های مدرن و همچنین، ابتلای گاوهای شیرده به عفونت‌های مختلف مانند عفونت سینه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها اجتناب‌ناپذیر است. قسمتی از این آنتی‌بیوتیک و همچنین، آفت‌کش‌هایی که در غذای دام‌ها به کار رفته‌اند راه خود را به شیر باز می‌کنند و از بدن مصرف کنندگان سر در می‌آورند. (منبع)

عدم قابلیت هضم لاکتوز

لاکتوز، قند موجود در شیر است. نوزادان و بچه‌های کوچک آنزیم‌هایی دارند که لاکتوز را به قندهای ساده‌تر، گلوگز و گالاکتوز، تبدیل می‌کنند. این قندهای ساده می‌توانند به آسانی در بدن جذب شوند. ۷۵ درصد مردم پس از دوران کودکی این آنزیم‌ها را از دست می‌دهند و در نتیجه قابلیت هضم لاکتوز موجود در شیر را ندارند. این مسئله باعث بروز اختلالات گوارشی مانند احساس پری، نفخ، دل‌پیچه و اسهال می‌شود. بسیاری از مردم از عوارض عدم هضم لاکتوز رنج می‌برند ولی علت آن را نمی‌دانند. (منبع)

آلرژی به لبنیات

گروهی از مردم و مخصوصاً کودکان به لبنیات آلرژی دارند. این آلرژی را نباید با عدم قابلیت هضم لاکتوز اشتباه گرفت. آلرژی، واکنش شدید سیستم ایمنی بدن به یک مادهٔ غذایی است ولی در عدم قابلیت هضم لاکتوز، سیستم ایمنی واکنشی نشان نمی‌دهد.

آلرژی به لبنیات، معمولاً در نتیجهٔ آلرژی به کاسئین، یکی از پروتئین‌های شیر به وجود می‌آید. پف کردن لب‌ها یا دهان یا گلو یا صورت، واکنش‌های پوستی مانند خارش و سرخی، خارش چشم‌ها، ترشح مخاط زیاد، آب‌ریزش بینی، حالت تهوع و استفراغ، جوش صورت و حتی آسم از علایم آلرژی به شیر هستند. آلرژی به کاسئین می‌تواند بسیار خطرناک باشد و حتی منجر به مرگ شود. کسانی که به کاسئین حساسیت دارند باید علاوه بر پرهیز از خوردن لبنیات گاو از خوردن هر نوع شیر و لبنیات دیگر (گوسفند، بز و غیره) نیز خودداری کنند. (منبع)

دکتر James Bralley، کارشناس و پژوهشگر آلرژی در کتاب «درمان‌های جایگزین» می‌گوید:

«در آمریکا شیر جزو دو یا سه آلرژی‌زاترین مواد است».

دکتر Frank Oski، رئیس سابق و فقید بخش کودکان بیمارستان «جان هاپکینز» بر این باور بوده است که ۵۰ درصد بچه‌های مدرسه‌ای به شیر آلرژی دارند ولی این آلرژی ناشناخته می‌ماند. برخی از پژوهشگران بر این باورند که آمار آلرژی در بچه‌ها از این هم بیشتر است و ۶۰ درصد بچه‌ها به شیر آلرژی دارند. (منبع)

شیر، یک مادهٔ سرطان‌زا؟

دکتر کالین کامپبل که چندین دهه در مورد رابطهٔ تغذیه با بیماری‌ها از جمله سرطان تحقیق کرده است، می‌گوید «کاسئین یکی از سرطان‌زاترین مواد شیمیایی روی زمین است». (منبع) کاسئین، یکی از پروتئین‌های شیر است.

علاوه بر کاسئین، مصرف لبنیات باعث افزایش سطح هورمون Insulin-like Growth Factor 1  یا IGF-1  در بدن می‌شود. یکی از وظایف اصلی این هورمون کمک به رشد و تقسیم سلولی در نوزادان است. به گمان کارشناسان بسیار افزایش سطح این هورمون در خون می‌تواند خطر ابتلا به سرطان سینه، سرطان پروستات، سرطان ریه و سرطان روده را افزایش دهد. (منبع)

هورمون استروژن که مخصوصاً در شیر گاوهای باردار خیلی بالاتر از حالت معمول است باعث افزایش سطح هورمون استروژن در مصرف‌کنندگان می‌شود و خطر ابتلا به سرطان سینه، سرطان پروستات، سرطان مخاط رحم و سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد. (منبع)

ابتلا به ویروس ‌BLV (Bovine Leikosis Virus) یا سرطان خون گاوی در گاوهای شیرده بسیار شایع است. نتیجهٔ یک تحقیق در سال ۲۰۰۷ نشان داد ۷۰ تا ۸۰ درصد گاوهای ایالت میشیگان آمریکا مبتلا به ویروس سرطان خون هستند. پژوهش‌های زیادی ارتباط مستقیمی بین مصرف لبنیات از گاوهای مبتلا به BLV و سرطان سینه را نشان داده‌اند. در بافت سینهٔ ۳۷ درصد از زنانی که مبتلا به سرطان سینه هستند، ویروس سرطان خون گاوی وجود دارد که از طریق لبنیات یا گوشت گاو وارد بدن انسان‌ها می‌شود. (منبع و منبع)

اگر لبنیات برای سلامتی لازم نیست و حتی به گمان برخی از کارشناسان و پژوهشگران تغذیه برای سلامتی زیان‌آور است، چرا این همه در مورد فواید آن تبلیغ می‌شود؟

صنعت لبنیات در دنیا صنعت بسیار سودآوری است. سود صنعت تولید لبنیات در ایالات متحدهٔ آمریکا در سال ۲۰۱۴ حدود ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است. (منبع) طبیعی است که صاحبان این صنعت هر سال چندین میلیون دلار را به هزینه‌های تبلیغاتی اختصاص دهند و قسمتی از این هزینه‌ها نیز صرف خرید مراکز تحقیقاتی و نتایج پژوهش‌های آنها شود.

برای نمونه در سال ۲۰۰۳، بیش از ۸۰ هزار شرکت  تولید کنندهٔ لبنیات در آمریکا یک برنامهٔ بازاریابی واحد (UMP) برای لبنیات راه‌اندازی کردند و ۱۶۵.۷ میلیون دلار به آن اختصاص دادند. کسری از درآمد فروش لبنیات توسط این شرکت‌ها به طور اتوماتیک برای این برنامه برداشت می‌شود. مهم‌ترین هدف این برنامه، جلب اعتماد مشتریان نسبت به محصولات لبنی و ضروری جلوه دادن لبنیات در برنامۀ غذایی روزانه است. از نقاط اوج این پروژه، ایدۀ عرضۀ شیر با مزه‌های مختلف برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال در مدارس بود که باعث شد مصرف لبنیات در آمریکا به شدت افزایش یابد. (منبع) در همین سال ۲۰۰۳ بود که کارشناسان وابسته اعلام کردند مصرف لبنیات برای کاهش وزن مفید است، ادعایی که با واکنش منفی و مقالات اعتراض‌آمیز کارشناسان مستقل بسیاری از سراسر دنیا روبرو شد. (منبع)

چگونه بدون مصرف لبنیات کلسیم مورد نیاز بدن خود را فراهم کنیم؟

بر خلاف استانداردهای تغذیه‌ای سابق آمریکا که در آنها میزان مورد نیاز روزانۀ کلسیم برای گروه سنی ۴ تا ۸ سال ۸۰۰ میلی‌گرم، برای نوجوانان ۱۳۰۰ میلی‌گرم و برای گروه سنی ۱۹ تا ۵۰ سال ۱۰۰۰ میلی‌گرم تعریف شده بود، سازمان سلامتی جهانی اعلام کرده است مصرف روزانۀ ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز برای تمام گروه‌های سنی کافی‌ست. (منبع)
در واقع، علت آنکه سازمان‌های تغذیه در کشورهای پیشرفته این میزان بالای کلسیم را توصیه می‌کردند، مصرف بالای پروتئین حیوانی و نمک در این کشورهاست که باعث می‌شود مقدار زیادی از کلسیم مصرف شده از بدن دفع شود.

کلسیم مورد نظر بدن را به خوبی می‌توان با منابع غذایی گیاهی پوشش داد. کلسیم تقریباً در تمام مواد غذایی گیاهی موجود است. برای آگاهی بیشتر در این مورد به این صفحه مراجعه کنید. 

خلاصه

برای تامین کلسیم مورد نیاز بدن نیازی به مصرف لبنیات نیست. یک برنامهٔ غذایی گیاهی سالم و متنوع شامل حبوبات، مغزها و دانه‌ها، سبزیجات (مخصوصاً سبزیجات با برگ‌های سبز تیره مانند کلم، گل‌کلم، بروکلی و غیره) و میوه‌جات تازه، فعالیت بدنی کافی و خودداری از مصرف زیاد نمک، پروتئین حیوانی و تنباکو و همچنین، توجه کافی به ویتامین د احتمال ابتلا به پوکی استخوان را کاهش می‌دهد. امروزه بسیاری از شیرهای گیاهی، غلات صبحانه و حتی آب‌میوه‌ها نیز با کلسیم غنی می‌شوند. می‌توان برای اطمینان از دریافت کلسیم کافی از این فرآورده‌ها نیز استفاده کرد.

علاوه بر این، برای تولید لبنیات رنج غیر قابل تصوری به حیوانات تحمیل می‌شود. برای آگاهی بیشتر در این مورد به این صفحه مراجعه کنید. 

همچنین، تولید گوشت و لبنیات زیان‌های غیر قابل جبرانی به محیط زیست می‌زند. برای آگاهی بیشتر در این مورد به این صفحه مراجعه کنید.