روغن نخل (پالم)

کافی است فقط یک ساعت در یک سوپرمارکت قدم بزنیم و نگاهی به برچسب فرآورده‌های مختلف از بستنی، بیسکویت و مارگارین گرفته تا صابون، شامپو و رژ لب بیندازیم تا متوجه شویم در بیشتر  از نصف محصولات خوراکی و آرایشی-بهداشتی روغن نخل به کار رفته است. البته مصرف روغن نخل فقط به صنایع تولید غذا و مواد آرایشی-بهداشتی محدود نمی‌شود. از روغن نخل حتی برای تولید سوخت‌ بیولوژیکی و خوراک دام‌ نیز استفاده می‌شود. این در حالی است که نخل روغنی، درختی است که تنها در منطقۀ استوا رشد می‌کند و اگر چه استفاده از آن در این منطقه سابقه‌ای طولانی دارد، زمان زیادی از شناخته شدن آن توسط صنایع غرب نمی‌گذرد. اما چه چیزی روغن نخل را به یک موضوع زیست-محیطی تبدیل کرده است؟

تولید روغن نخل

نخل‌های روغنی ۴ تا ۶ سال پس از کاشته شدن میوه می‌دهند، حدود ۳۰ سال عمر می‌کنند و به ارتفاع ۱۲ متر می‌رسند. میوه‌ها در بافت بین شاخه‌های درخت قرار دارند. برای برداشت میوه‌ها، کارگران شاخه‌های اطراف را می‌شکنند. این کار نیاز به انرژی و قدرت فیزیکی زیاد دارد و هر چه درخت بلندتر باشد کار برداشت میوه‌ها سخت‌تر می‌شود.

میوه‌های برداشت شده در حالت رسیده رنگ نارنجی متمایل به قرمز دارند. پوست این میوه‌ها بسیار سفت است. در وسط هر میوه یک هسته قرار دارد.

میوه‌ها پس از برداشت بارگیری می‌شوند و به  تولیدی‌های روغن منتقل می‌شوند. برای خارج کردن روغن از میوه‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد. در برخی از تولیدی‌ها برای کندن پوست میوه‌ها، آنها را به مدت یک ساعت با بخار ۱۴۰ درجۀ سانتیگراد و فشار بالا می‌پزند. این کار نه تنها پوست خارجی را نرم و باز می‌کند بلکه سبب می‌شود پوستۀ داخلی‌ترین هسته نیز باز شود.

از گوشت میوه‌ها «روغن نخل» گرفته می‌شود که قرمزرنگ است و در برخی از مناطق دنیا مانند آفریقا برای پخت و پز استفاده می‌شود. این روغن در صنایع غذایی و مخصوصاً تولید اسنک نیز کاربرد دارد. از مغز هستۀ داخلی میوه‌ها روغن اصلی یا "روغن هستۀ پالم" استخراج می‌شود که رنگ روشنی دارد و در صنایع غذایی و تولید لوازم آرایشی-بهداشتی کاربرد فراوان دارد. (منبع)

چه چیزی روغن نخل را تا این اندازه برای صنایع جذاب می‌کند؟

درخت نخلِ روغنی از نظر تولید روغن بهره‌وری بالایی دارد. میزان روغن نخل به دست آمده از یک هکتار زمین ۶ تا ۱۰ برابر بیشتر از دانه‌های روغنی مانند دانۀ کلزا (rapesseed)، دانۀ سویا، زیتون و هستۀ آفتابگردان است.

علاوه بر این، درخت نخل روغنی ۳۰ سال عمر می‌کند و لازم نیست هر سال برداشت و دوباره کاشته شود.

روغن هستۀ نخل، لوریک اسید (Lauric Acid) دارد که در تهیۀ لوازم آرایشی و مواد پاک کننده استفادۀ زیادی دارد. از این ماده برای تهیۀ خمیردندان‌ها، مواد شویندۀ لباس، ژل‌های شویندۀ بدن و غیره استفاده می‌شود. تنها روغن دیگری که لوریک اسید دارد، میوۀ نارگیل است ولی میزان بهره‌وری درخت نارگیل ۱۰ درصد درخت نخل روغنی است.

همچنین، روغن نخل مزه و بافت خاصی به برخی از مواد غذایی مانند بستنی‌ها می‌دهد که بسیار محبوب است. (منبع و منبع)

چه چیزی سبب می‌شود تولید روغن نخل تا این اندازه بحث‌انگیز باشد؟

درخت نخلِ روغنی فقط در منطقۀ ۱۰ درجه بالاتر از خط استوا تا ۱۰ درجه پایینتر از خط استوا رشد می‌کند. این منطقه شامل جنگل‌های استوایی بارانی آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی است که تنوع زیستی زیادی دارد. در کشورهایی مانند اندونزی و مالزی که بزرگ‌ترین جنگل‌های استوایی را دارند و ۸۵ درصد روغن نخل دنیا را تولید می‌کنند، جنگل‌ها را می‌سوزانند تا به کشتزار نخل روغنی تبدیل کنند. در ۲۰ سال گذشته ۳٫۵ میلیون هکتار از جنگل‌های اندونزی و مالزی برای تولید روغن نخل نابود شده‌اند. (منبع)

از سال ۱۹۹۰، ۴۳ درصد به مساحت زمین‌های اختصاص یافته به کشت نخل روغنی افزایش پیدا کرده است. (منبع) با افزایش تقاضا برای روغن نخل، تولید کنندگان این روغن به جنگل‌های آمازون، کنگو و بورنئو نیز چشم دوخته‌اند. (منبع)

۱- با از بین رفتن جنگل‌ها، کربن زیادی به جو زمین وارد می‌شود و به گرمایش زمین شتاب بیشتری می‌دهد. علاوه بر این، بیشتر جنگل‌های اندونزی و مالزی که به کشتزار نخل تبدیل شده‌اند، جنگل‌های باتلاقی تورب (peat swamp forests) هستند. تورب،تودۀ متراکم قهوه‌ای تا سیاه‌رنگخزه‌ها و گیاهان است که بطور ناقص تجزیه شده‌اند و می‌تواند به مرور زمان به زغال‌سنگ تبدیل ‌شود. در جنگل‌های نمناک استوایی به علت بارش مداوم، برگ‌ها کاملاً تجزیه نمی‌شوند و به مرور زمان بر روی خاک لایه‌های اسیدی تورب ایجاد می‌شود. از بین رفتن جنگل‌های تورب در مقایسه با سایر جنگل‌ها تاثیری به مراتب بدتر در گرمایش زمین دارد چون سبب می‌شود هم کربن ذخیره شده در پوشش گیاهی جنگل و هم کربن ذخیره شده در تورب وارد اتمسفر شود (منبع) . 

۲- تولید روغن نخل، سبب آلودگی آب و خاک و فرسایش خاک می‌شود.

۳- جنگل‌های استوایی و مخصوصاً جنگل‌های تورب، زیستگاه اصلی گونه‌هایی مانند اوران‌گوتان، فیل و ببر سوماترایی، اوران‌گوتان بورنئو، فیل «پیگمی» و بسیاری از گونه‌های جانوری دیگر هستند که در خطر جدی نابودی نسل هستند.

برای نمونه در ۲۰ سال گذشته اوران‌گوتانها ۸۰ درصد از زیستگاه‌های خود را از دست داده‌اند. (منبع) از سال ۱۹۹۰ تا کنون ۹۰ درصد جمعیت اوران‌گوتان‌ها نابود شده است. تعداد زیادی از اوران‌گوتان‌ها در آتش سوزی‌های عمدی برای پاکسازی جنگل‌ها کشته شده‌اند، گروهی در نتیجۀ کمبود فضای زندگی و غذا که نتیجۀ مستقیم سوزاندن جنگل‌هاست جان خود را از دست داده‌اند و گروهی نیز به عنوان آفت توسط ساکنان محلی کشته شده‌اند. این روند نابودی فقط مخصوص اوران‌گوتان‌ها نیست. برآورد می‌شود از سال ۱۹۹۰ ۹۰درصد کل حیات وحش مناطقی که تبدیل به کشتزار نخل روغنی شده‌اند نابود شده‌ است. سازمان ملل پیش‌بینی‌ می‌کند اگر چاره‌ای برای این مسئله اندیشیده نشود تا  سال ۲۰۲۲، ۹۸ درصد جنگل‌های بورنئو و سوماترا (از جزایر اندونزی) نابود شوند. (منبع و منبع)

۴- تولید روغن نخل اگر چه برای گروهی از ساکنان اندونزی و مالزی شغل ایجاد کرده است ولی بسیاری از این مردم، برای شغل طاقت‌فرسای خود حقوق و مزایای بسیار کمی می‌گیرند. همچنین، دود ناشی از سوزاندن جنگل‌ها که هوای مناطق بسیار دورتر را نیز آلوده می‌کند، آلودگی آب و خاک و همچنین، از دست دادن مزارع، ساکنان این مناطق را با مشکلات جدی روبرو کرده است. (منبع)

راه حل چیست؟

با توجه به اینکه روغن نخل، بالاترین میزان بهره‌وری در میان گیاهان روغنی را دارد، به نظر می‌رسد حذف یا بایکوت آن کمکی به نگهداری محیط زیست نکند. به همین دلیل، سازمان‌های حمایت از محیط زیست و همچنین، سازمان‌های حمایت از حقوق بشر به دنبال تعریف استانداردهایی برای به حداقل رساندن اثرات ویرانگر صنعت روغن نخل بر محیط زیست و زندگی مردم ساکن در مناطق کشت نخل هستند. در سال ۲۰۰۴، تعدادی از سازمان‌های غیر انتفاعی حمایت از محیط زیست و تولید کنندگان روغن نخل گرد هم جمع شدند و میز گردی برای تولید روغن نخل پایدار RSPO (Roundtable for Sustainable Palm Oil) تشکیل دادند. این میز گرد، ۸ اصل و  ۳۹ بند دارد. (منبع)

هدف RSPO، تعریف استانداردهایی برای جلوگیری از جنگل‌زدایی غیر قانونی، به حداقل رساندن آلودگی شیمیایی، به حداقل رساندن استفاده از زمین‌های پوشیده با تورب، جلوگیری از نابودی جنگل‌های اصلی که گوناگونی بیولوژیکی زیاد دارند یا محل زندگی گونه‌های در حال نابودی هستند، جلوگیری از هدر دادن آب و بهبود شرایط کارکنان محلی است. RSPO در حال حاضر ۱۳۰۰ عضو دارد و بزرگترین میز گرد در زمینۀ تولید پایدار روغن نخل است. این میز گرد، تا کنون توانسته است ۱۵ درصد کل روغن نخل عرضه شده به بازار جهانی را به عنوان "روغن نخل پایدار" (Certified Sustainable Palm Oil) تایید کند که البته هنوز رقم کوچکی است. بدیهی است که کار ممیزی تولید کنندگان توسط نهادهای غیر وابسته ولی آشنا به قوانین و استانداردهای RSPO انجام می‌شود. (منبع)

لازم به ذکر است که برخی از منتقدان، استانداردهای RSPO را ناکافی یا مبهم می‌دانند. برای نمونه، RSPO، تولید کنندگان را موظف می‌کند برای کشت نخل از زمین‌هایی که از نظر محیط زیست ارزش کمتری دارند استفاده کنند در حالی که به گفتۀ منتقدان، هر کشور یا نهاد می‌تواند تعریف متفاوتی از «کم‌ارزش‌تر» داشته باشد. بدیهی است که کار RSPO یک کار پیوسته است و این میز گرد تلاش می‌کند مرتب استانداردهای خود را بهبود بخشد. (منبع)

در سال‌های اخیر سازمان‌های محیط زیست و نهادهای بین‌المللی از سیاست‌های غیر مسئولانۀ دولت‌های اندونزی و مالزی نسبت به حفظ محیط زیست انتقادات شدیدی کرده‌اند. به همین دلیل کشور اندونزی در حال حاضر در حال تعریف استاندارد خودش برای تولید روغن نخل است و قرار است کشور مالزی نیز به زودی این کار را انجام دهد.

مصرف کنندگان چه نقشی دارند؟

اگر چه استانداردهای تولید روغن نخل پایدار هنوز کامل نیستند ولی خرید روغن نخلی که با رعایت همان استانداردهای نه چندان کامل درست شده است بسیار بهتر از خرید روغن نخلی است که بدون رعایت هیچ استانداردی تولید شده است. علاوه بر این، خرید محصولات برچسب شده به عنوان "پایدار" این سیگنال را به تولید کنندگان، سیاستمداران و قانونگذاران می‌فرستد که مصرف کنندگان به جنبه‌های زیست-محیطی و حقوق بشری روند تولید روغن نخل (یا محصولات دیگر) اهمیت می‌دهند و آنها را تشویق می‌کند تا برای وضع سریع  استانداردهای بهتر و شفافتر اقدام کنند. برای خودداری از خرید روغن نخل تهیه شده به روش غیر پایدار، هنگام خرید مواد غذایی و لوازم آرایشی-بهداشتی به برچسب کالا توجه کنید:

۱- چگونه متوجه می‌شویم روغن نخل در تولید یک کالا استفاده شده است یا نه؟

متاسفانه برخی از تولید کنندگان، روغن نخل را با اسم واقعی و شناخته شده روی برچسب کالا نمی‌نویسند و آن را پشت اصطلاح «vegetable oil» یا یکی از عبارات زیر پنهان می‌کنند: (منبع)

Acetic and fatty acid esters of glycerol (472a/E472a)

Alkyl Poly Glucoside

Aluminium stearate

Aluminium, calcium, sodium, magnesium salts of fatty acids (470/E470a; E470b)

Ammonium laureth sulphate

Ammonium lauryl sulphate

Arachamide mea

Ascorbyl palmitate (304)

Ascorbyl stearate

Azelaic acid

Butyl stearate  

Calcium lactylate

Calcium oleyl lactylate

Calcium stearate

Calcium stearoyl lactylate (482/E482)

Capric triglyceride

Caprylic acid

Caprylic / Capric Glycerides  

Caprylic triglyceride

Caprylic/capric triglyceride

Caprylic/capric/stearic triglyceride

Capryloyl glycine

Caprylyl glycol

Carotene (Sometimes made from palm)

Castile soap (often from palm)   

Ceteareth (2-100)

Cetearyl alcohol

Cetearyl ethylhexanote

Cetearyl glucoside

Cetearyl isononanoate

Ceteth-20

Ceteth-24

Cetyl acetate

Cetyl alcohol

Cetyl ethylhexanoate

Cetyl hydroxyethylcellulose

Cetyl lactate

Cetyl octanoate

Cetyl palmitate

Cetyl ricinoleate

Citric and fatty acid esters of glycerol (472c/E472c)

Cocoa butter equivalent (CBE)

Cocoa butter substitute (CBS)

Decyl Glucoside  

Decyl oleate

Diacetyltartaric and fatty acid esters of glycerol (472e/E472e)

Dilinoleic acid

Disodium laureth sulfosuccinate

Disodium lauryl sulfosuccinate

Distilled Monoglyceride Palm

Elaeis guineensis oil

Emulsifier 304, 422, 430-36, 470-8, 481-483, 493-5

Epoxidized palm oil (uv cured coatings)

Ethyl lauroyl arginate (243)

Ethylene glycol monostearate

Ethylhexyl hydroxystearate

Ethylhexyl Palminate  

Ethylhexyl palmitate

Ethylhexyl stearate

Ethylhexylglycerin

Fatty alcohol sulphates

Glycerin

Glycerin or glycerol (442)

Glyceryl distearate

Glyceryl laurate

Glyceryl monostearate

Glyceryl myristate

Glyceryl oleate

Glyceryl polymethacrylate

Glyceryl Rosinate   

Glyceryl stearate

Glyceryl stearate SE

Glycol distearate

Glycol stearate

Guineesis (palm)

Hexadecylic

Hexyl laurate

Hexyldecanol

Humectant glycerol   

Hydrogenated palm glycerides  

Isopropyl isostearate

Isopropyl palmitate

Isopropyl titanium triisostearate

Isostearamide DEA

Isostearate DEA

Isostearic acid

Isostearyl alcohol

Lactic and fatty acid easters of glycerol (472b/E472b)

Lauramide DEA

Lauramide MEA

Lauramine oxide

Laureth

Lauric acid

Lauroyl sarcosine

Lauryl betaine

Lauryl lactate

Lauryl glucoside (from palm)

Lauryl pyrrolidone

Linoleic acid

Magnesium myristate

Magnesium stearate

Mixed tartaric, acetic and fatty acid esters of glycerol (472f/E472f)

Mono-and- di-glycerides of fatty acids (471/E471)

Mono-glycerides of fatty acids  

Myristate

Myristic acid

Myristic Cetrimonium Chloride Acid

Myristoyl

Myristyl alcohol

Myristyl myristate

Octyl palmitate

Octyl stearate

Octyldodecyl myristate

Octyldodecyl stearoyl stearate

Oleamide MIPA

Oleic acid

Oleyl betaine

Palm fruit oil

Palm kernel oil

Palm oil

Palm olein

Palm stearine

Palmate

Palmitate

Palmitic acid

Palmitamidopropyltrimonium chloride

Palmitoyl myristyl serinate

Palmitoyl oxostearamide

Palmitoyl oligopeptide

Palmitoyl tetrapeptide-3

PEG-100 stearate

PEG-15 stearyl ether

PEG-150 distearate

PEG-2 oleamine

PEG-20 stearate

PEG-4 laurate

PEG-40 stearate

PEG-8 distearate

PEG-8 stearate

PEG-80 sorbitan laurate

Pentaerythrityl tetraisostearate

Peptide complex

Polyethylene (40) stearate (431)

Polyglycerol esters of fatty acids (475/E475)

Polyglycerol esters of interesterified ricinoleic acid (476/E476)

Polyglycerol-2 oleyl ether

Polyglyceryl-3 dilisostearate

Polyglyceryl-4 isostearate

Polyglyceryl-4 oleyl ether

Polysorbate 60 or polyoxyethylene (20) sorbitan monostearate (435/E435)

Polysorbate 65 or polyoxyethylene (20) sorbitan tristearate (436/E436)

Polysorbate 80 or polyoxyethylene (20) sorbitan monoolate (433/E433)

Polysorbate-20

Polysorbate-40

Polysorbate-80

Polysorbate-85

Potassium stearate

PPG-15 stearate ether

Propylene glycol esters of fatty acids (477/E477)

Propylene glycol laurate

Propylene glycol stearate

Retinyl palmitate

Saponified elaeis guineensis

Sleareth

SLES

SLS

Sodium cetearyl sulphate

Sodium Dodecyl Sulphate (SDS or NaDS)

Sodium Isostearoyl Lactylaye

Sodium lactylate; sodium oleyl lactylate; sodium stearoyl lactylate (481/E481)

Sodium laurate

Sodium laurel

Sodium laureth sulfate

Sodium laureth sulphate

Sodium laureth-13 carboxylate

Sodium lauroyl lactylate

Sodium lauryl

Sodium lauryl ether sulphate

Sodium lauryl glucose carboxylate  

Sodium lauryl sulfate

Sodium lauryl sulfoacetate

Sodium lauryl sulphate

Sodium palm kernelate

Sodium palmate

Sodium palmitate

Sodium stearate

Sodium stearoyl lactylate

Sorbitan isotearate

Sorbitan laurate

Sorbitan monostearate (491)

Sorbitan oleate

Sorbitan palmitate

Sorbitan sesquioleate

Sorbitan trioleate

Sorbitan tristearate

Sorbitan tristearate (492)

Stearalkonium chloride

Stearalkonium hectorite

Stearamide MEA

Stearamidopropyl dimethylamine

Steareth-10

Steareth-2

Steareth-20

Steareth-21

Stearic acid (vegetable oil)

Stearic acid or fatty acid (570)

Stearoyl sarcosine

Stearyl alcohol

Stearyl dimethicone

Stearyl heptanoate

Sucrose stearate

Sucroseesters of fatty acids (473/E473)

Taxanomic

TEA-lauryl sulphate

TEA-stearate

Tocopheryl linoleate

Triacetin

Triacetin (1518)

Tribehenin

Tricaprylin

Tristearin

Vegetable glycerin

Vegetable Oil

Zinc stearate

۲- چگونه متوجه می‌شویم که روغن نخل مصرفی در یک کالا به روش پایدار تهیه شده است یا نه؟

• اگر روی برچسب کالا اشاره‌ای به پایدار بودن روغن نخل نشده است، این روغن بدون شک به روش غیر پایدار درست شده است.
• اگر روی برچسب کالا به پایدار بودن روغن نخل اشاره شده است، احتمالاً این روغن به روش پایدار درست شده است ولی یقینی وجود ندارد چون نظارت کافی بر مراحل پخش روغن نخل وجود ندارد. در نتیجه گاهی دلالان روغن تهیه شده به روش پایدار را با روغن تهیه شده به روش متعارف مخلوط می‌کنند و کل روغن به دست آمده را به عنوان روغن پایدار می‌فروشند.

صرفنظر از امکان تقلب در پروسۀ کنونی تجارت روغن نخل، متاسفانه اگر برچسب کالاها را نگاه کنید می‌بینید که بیشتر تولید کنندگان هنوز از روغن نخل غیر پایدار در محصولات خود مصرف می‌کنند چون بسیاری از مصرف کنندگان هنوز از جنبه‌های زیست-محیطی و اخلاقی روند تولید آگاه نیستند یا به اندازۀ کافی به این مسئله اهمیت نمی‌دهند.

مصرف کنندگان همچنین می‌توانند با امضای پتیشن‌ها و ارسال نامه‌ و ایمیل از تولید کنندگان بی‌ملاحظه بخواهند سیاست‌های خود را تغییر دهند.

روغن نخل و سلامتی مصرف کنندگان

روغن نخل ویتامین زیادی دارد ولی نباید فراموش کرد که روغن نخل و روغن نارگیل تنها روغن‌های گیاهی هستند که اسیدهای چرب اشباع شدۀ زیاد دارند. میزان اسیدهای چرب اشباع شده در روغن نخل ۵۰ درصد و در روغن هستۀ نخل ۸۰ درصد است. (منبع) مصرف بالای اسیدهای چرب اشباع شده، برای سلامتی زیان‌آور است و به همین دلیل باید از مصرف زیاد محصولات با روغن نخل (و روغن نارگیل) خودداری کرد.