معضلی به نام زباله‌های پلاستیکی

چقدر خوب بود اگر زمین چند سیارهٔ یدکی به عنوان زباله‌دانی داشت تا در زباله‌های تولید شده توسط بشر گم نمی‌شد ولی شوربختانه ندارد و این نیروی جاذبهٔ دائمی هم همیشه به نفع زمین نیست وگرنه می‌توانست از شّر پلاستیک و ما آدم‌ها یک باره خلاص شود!

در سال‌های ۱۹۵۰ مردم جهان سالانه ۵ میلیون تن پلاستیک مصرف می‌کردند. این مصرف در زمان ما به ۱۰۰ میلیون تن در سال رسیده است. این افزایش ۲۰ برابری تکان دهنده است. مقداری از این پلاستیک بازیافت می‌شود ولی حجم زیادی از این زباله‌ها از طبیعت سر در می‌آورند و معضلات گسترده‌ای به وجود می‌آورند. تجزیهٔ پلاستیک بسته به ساختار آن ۱۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می‌کشد. هر تکهٔ پلاستیکی که از دریاها و اقیانوس‌ها سر در می‌آورد، قربانیان زیادی می‌گیرد. شباهت ظاهری زباله‌های پلاستیکی به برخی حیوانات سبب می‌شود که تعدادی از حیوانات آنها را بخورند و بمیرند. برای نمونه، لاک‌پشت‌ها کیسه‌های زبالهٔ یک‌ بار مصرف را با عروس دریایی اشتباه می‌گیرند و می‌خورند. علاوه بر این، هر تکهٔ پلاستیکی می‌تواند عضوی از بدن یک حیوان را گرفتار و حرکت و زندگی او را مختل کند و بعد از مرگ حیوان، حیوان بعدی را گرفتار کند. حتی وقتی پلاستیک تبدیل به ریزپلاستیک می‌شود، بی‌ضرر نیست. در اقیانوس‌ها و دریاها ماهی‌هایی که پلانکتون‌ها را می‌خورند این ذرات را می‌بلعند و به این ترتیب پلاستیک با مواد شیمیایی خطرناکش وارد چرخهٔ غذایی حیوانات و از جمله انسان‌ها می‌شود. متاسفانه حذف پلاستیک از زندگی روزمرهٔ امروز ما ناممکن است. پس راه حل چیست؟ همه می‌دانیم که بازیافت پلاستیک مهم است ولی سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که آیا «بازیافت» جای «مصرف کمتر» را می‌گیرد؟ نه، به چند دلیل زیر مصرف کمتر مهم‌تر و کارسازتر از بازیافت است:

• بازیافت همهٔ انواع پلاستیک و مصنوعاتی که از ترکیب پلاستیک با مواد دیگر درست شده‌اند ممکن نیست یا در بسیاری از موارد بسیار هزینه‌بر است یا نیاز به تجهیزات و زیرساخت‌هایی دارد که در بیشتر کشورها در دسترس نیستند. به همین دلیل، این مواد علی‌رغم حضور در سطل زبالهٔ بازیافت، بازیافت نمی‌شوند.
• فارغ از نوع پلاستیک، بازیافت عملیاتی پرهزینه است و این هزینه، شامل هزینه‌های زیست‌محیطی هم می‌شود.
• در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها که سابقاً خریدار زباله‌های بازیافتی از کشورهای دیگر بودند (مانند چین) آنقدر خودشان زبالهٔ پلاستیکی تولید می‌کنند که نیازی به زباله‌های پلاستیکی از کشورهای دیگر ندارند. در نتیجه، کشورهایی که زیرساخت‌های لازم برای بازیافت پلاستیک را ندارند، قادر به صدور آنها هم نیستند.

بنابراین هدف همهٔ ما مصرف کنندگان باید در وهلهٔ اول، کاهش مصرف پلاستیک باشد و اینجاست که انگشت اشاره بیشتر به سمت کالاهای پلاستیکی یک بار مصرف گرفته می‌شود. برای نمونه:

کیسه‌های پلاستیکی

هر سال در دنیا ۶۰۰ میلیارد کیسهٔ پلاستیکی تولید می‌شود و قسمت زیادی از آن نیز پلاستیک یک بار مصرف است که اغلب به آسانی می‌توان از آن چشمپوشی کرد. همیشه یک یا دو کیسهٔ مخصوص خرید از جنس ماندگار در کیف خود داشته باشیم و هنگام خرید از قبول پلاستیک خودداری کنیم.

کیسه‌های ماندگار بزرگ دو نوع دارند:

• کیسه‌های کتانی که البته به دو دلیل بهترین گزینه نیستند:
  • این کیسه‌ها جای نسبتاً زیادی در کیف اشغال می‌کنند (معمولاً کسی بیشتر از یک عدد را در کیف خودش نمی‌گذارد) و به اندازهٔ پلاستیک سبک و انعطاف‌پذیر نیستند.
  • تولید یک کیسهٔ کتانی هم به نوبهٔ خود هزینه‌های زیست‌محیطی دارد چون کتان باید کشت شود. در واقع، هزینهٔ زیست‌محیطی تولید یک کیسهٔ کتانی ۱۳۰ برابر هزینه‌های زیست‌محیطی تولید یک کیسهٔ پلاستیکی است. البته از طرف دیگر، تجزیهٔ آن کیسهٔ پلاستیکی صدها سال طول می‌کشد و در این مدت، آسیب‌های زیادی به طبیعت وارد می‌کند ولی کتان کاملاً تجزیه‌پذیر و هماهنگ با طبیعت است. با این حال، اگر از کیسهٔ کتانی استفاده می‌کنیم باید حداقل ۱۳۰ بار از آن استفاده کنیم تا هزینه‌های زیست‌محیطی «تولید» آن هم کمتر از هزینه‌های زیست‌محیطی تولید پلاستیک باشد.

• کیسه‌های دائمی و نرم حاوی پلی‌استر (سعی کنید کیسه‌های کاملاً نرم‌ و انعطاف‌پذیر را بگیرید):
  
  این کیسه‌های دائمی معمولاً قابل شستشو در ماشین لباسشویی هستند و فوق‌العاده سبک و انعطاف‌پذیرند و در کیف جایی ناچیز می‌گیرند. به همین دلیل به سادگی می‌توان دو سه عدد از آن را به طور دائمی در کیف دستی گذاشت و همه جا با خود برد. حتی برخی از انواع را می‌توان از کمربند آویزان کرد یا در جیب گذاشت. همچنین، این کیسه‌ها بسیار مقاوم‌اند و از انواع خوب آنها می توان تا چند صد بار استفاده کرد. البته بسته به نوع پلی‌استر ممکن است در این نوع کیسه‌ها هم مواد تجزیه‌ناپذیر وجود داشته باشد ولی با توجه به اینکه این کیسه‌ها عمر و دوام خیلی بالایی دارند گزینه‌های خیلی بهتری نسبت به کیسه‌های پلاستیکی‌اند.

همچنین، به جای نایلکس می‌توان از کیسه‌های کوچک دائمی توری بسیار سبک و قابل شستشو استفاده کرد.

آب معدنی

از دستگاه یا پارچ فیلتر آب استفاده کنیم و از خرید آب معدنی در بطری‌های پلاستیکی خودداری کنیم. اگر در جایی زندگی می‌کنیم که کیفیت آب خیلی بد است و مجبوریم این کار را بکنیم، مارک‌هایی را بخریم که بطری (چه شیشه‌ای و چه پلاستیکی) را پس می‌گیرند و بازیافت می‌کنند.

سفره‌ها و ظروف یک بار مصرف

از مصرف سفره‌ها و ظروف یک بار مصرف خودداری کنیم. اگر هم راه دیگری وجود ندارد، هر جا ممکن است از نمونه‌های تجزیه‌پذیر تولید شده از کاغذ یا مواد طبیعی دیگر استفاده کنیم.

گوش‌پاک‌کن

به جای گوش‌پاک‌کن‌های پلاستیکی می‌توانیم از گوش‌پاک‌کن‌های استیل که قابل شستشو و استفادهٔ مجدد هستند استفاده کنیم (گوش‌پاک‌کن‌های سیلیکونی هم در بازار وجود دارند که به تجربهٔ من چندان مناسب نیستند).گوش‌پاک‌کن: به جای گوش‌پاک‌کن‌های پلاستیکی می‌توانیم از گوش‌پاک‌کن‌های استیل که قابل شستشو و استفادهٔ مجدد هستند استفاده کنیم (گوش‌پاک‌کن‌های سیلیکونی هم در بازار وجود دارند که به تجربهٔ من چندان مناسب نیستند).

نی

سالم‌تر است که مایعات را بدون نی بنوشیم ولی اگر نی یک لازمه است، می‌توان از نی‌های کاغذی قابل تجزیه یا نی‌های ماندگار که مانند ظرف‌ها قابل شستشو هستند استفاده کرد.

نوشابه

نوشیدنی‌هایی را مصرف کنیم که در بطری‌اند (ترجیحاً بطری‌های شیشه‌ای) و می توان بطری را به تولید کننده برگرداند.

دستکش‌های یک بار مصرف

به جای دستکش‌های یک بار مصرف از دستکش‌های دائمی استفاده کنیم. درست است که آنها هم پلاستیکی‌اند ولی لااقل می‌توان ماه‌ها از یک جفت دستکش استفاده کرد.دستکش‌های یک بار مصرف: به جای دستکش‌های یک بار مصرف از دستکش‌های دائمی استفاده کنیم. درست است که آنها هم پلاستیکی‌اند ولی لااقل می‌توان ماه‌ها از یک جفت دستکش استفاده کرد.

علاوه بر کاهش مصرف پلاستیک، بازیافت و خودداری از رهاسازی زباله های پلاستیکی در طبیعت یا خیابان، هر روز یک زبالهٔ پلاستیکی را که دیگران بر کف زمین انداخته‌اند برداریم و در سطل زباله بیندازیم تا از حرکت آن به طرف خاک و اقیانوس‌ها جلوگیری کنیم.